Ngành công nghiêp in ấn của Việt Nam trong những năm gần đây có nhiều bước phát triển vượt bậc. Tuy nhiên lý luận mực in, về màu sắc và thứ tự chồng màu mực, khi in tranh ảnh nhiều màu nhiều nơi còn bị hạn chế, thiếu lý luận cơ bản để giải trình khi in đẹp cho có sức thuyết phục.
Việc in tranh ảnh nhiều màu chồng, màu nào trước màu nào sau, thợ in mỗi nơi mỗi cách. In offset cuộn ở một xí nghiệp in báo còn thấy chưa ổn định. Có hôm cầm tờ báo xem, ta thấy tranh ảnh màu sắc đẹp, phù hợp với tự nhiên rất quen mắt nhìn. Nhưng cũng có những hôm ta đọc báo thấy ảnh in mặt người vàng như nghệ, hoặc đỏ như cà chua, bất chợt ta thấy tức mắt khó chịu. Tuy nhiên người xem báo không quan tâm lắm về chất luợng hình ảnh vì phần lớn nghề in và cũng thời gian in báo quá ngắn, giá tiền ít, lại in giấy báo một mặt không láng, không trắng dễ châm chước.
Chúng tôi đã sưu tầm một vài kinh nghiệm in chồng màu khi in trên máy in một màu như sau:
1. Kinh nghiệm in chồng màu của thợ in Bắc Kinh – Trung Quốc
Từ năm 1955 thợ in các tranh ảnh mỹ thuật lớn tại Bắc Kinh, do thời gian không cho phép nên bước in thử bị bỏ qua, họ đều phân loại:
- Loai thứ nhất: Ảnh chân dung (ảnh lãnh tụ)
Khó nhất là in sao cho đúng màu da mặt, vì nó chiếm diện tích lớn trên bức ảnh. Màu cơ bản của mặt là đỏ (cánh sen M). Bổ trợ cho đỏ là vàng. Do đó thứ tự in chồng màu là Đỏ(M), Vàng (Y), Xanh (C), Đen (K). Màu đỏ in trước cho giống màu da, màu vàng in sau để bổ trợ có thể in đậm, lợt, dày, mỏng mực, tiến lui, dễ điều chỉnh, in đúng màu ở mặt đã thành công tới 90% độ chính xác về màu sắc. Còn xanh, đen ở chỗ sáng rất ít, nặng về các vùng tối, phông nền, các vị trí phụ, nếu có sai đôi chút người xem ít chú ý.
Ở nước ta những năm 60, nhiều thợ in offset ở nhà máy in offset Tiến Bộ Hà Nội thường trao đổi với nhau là rất ngại in ảnh lãnh tụ. Vì quần chúng nhân dân nhận biết rất rõ về màu da cũng như các đặc điểm trên mặt lãnh tụ, nên nếu chỉ in khác một chút thôi là nhận ra sự khác biệt. Thế mới biết in ảnh chân dung, ảnh lãnh tụ là rất khó.
- Loại thứ hai: Ảnh phong cảnh.
Thường có trời mây, cây cỏ, sông nước, núi non. Nếu in màu Cyan (xanh dương ) trước, giữ đúng được độ mực ở mây trời, là màu cơ bàn khi có vàng Y bồ trợ in thứ hai, sẽ có màu lục (lá cây) ở cánh đồng, mảng rừng rất dễ tăng giảm màu cho gần mẫu.
Do đó thứ tự in chồng màu mực ở phong cảnh CYAN, VÀNG, MAGENTA, ĐEN, Đỏ , đen in sau có tác dụng ở cả mảng tối, màu đá, màu đất, nếu có sai màu đôi chút với phong cảnh thì người xem ít phát hiện, dễ châm trước.
Cũng có khi ảnh mẫu vừa chân dung vừa phong cảnh, thì thợ in cần tìm hiểu chủ đề của ảnh mẫu và xem diện tích người và cảnh phần nào nhiều để chú ý gia công kỹ thuật cho bức ảnh in ra được sinh động và gần gũi hơn.
- Loại thứ ba: Tĩnh vật
Có khi là máy nhà, ngôi nhà, bức tượng, mặt trống đồng, ấm sành màu da lươn, một cỗ máy…Thợ in xem màu cơ bản hay hỗn hợp chiếm nhiều diện tích bức ảnh để quyết định màu mực khi in, phải biết màu nào cơ bản, màu nào bổ trợ, màu nào tương phản để in cho sát mẫu.
Ví dụ:
Một thân máy có màu xanh rêu, lam và vàng là cơ bản của màu lục tươi, đen là màu bổ trợ cho màu lục, làm cho màu lục thẫm hơn, đỏû là tương phản nhất ở các chỗ sáng, nếu in thừa sẽ ngã tím không giống thân máy. Do đó tùy theo mẫu mà có thể in thứ tự: XANH, ĐỎ, VÀNG, ĐEN hoặc ĐỎ, VÀNG, ĐEN, XANH.
Khi in ảnh một quả chuông hay mặt trống đồng , nhìn vào mẫu ta có cảm giác ánh lên một màu xanh tối, dưới xanh lẫn quất ánh đen . Ta soi kính phóng đại trên bảng in thấy diện tích in như nhau, diện tích điểm tram 90% như nhau, hai màu cách nhau góc độ 300, nhưng do in ướt chồng khô nên màu lam in sau cùng, để tạo ra ánh xanh trên các vùng tối của mặt trống đồng hay quả chuông, có thể pha thêm dầu bóng vào mực xanh để chi tiết dễ nổi hơn .
2. Kinh nghiệm in chồng màu từ cách phối màu theo công thức
Năm 1982 một thợ in người Hoa ở Xí Nghiệp In Công Tư Hợp Doanh số 4 (nay là in số 7), in tranh ảnh nhiều màu chỉ theo công thức XANH, VÀNG, ĐỎ, ĐEN. Đây là một thói quen không chịu cải tiến khiến tạo ra những lỗi mỹ thuật về màu sắc rất phản cảm trong bản in. Ví dụ người thợ in này đã in bìa tạp chí của Trường Cao Đẳng Sư Phạm Long An nhân dịp tết 1982, ảnh bìa là mặt một cô gái chiếm tới 70-80% diện tích in, người thợ in này in theo công thức XANH, VÀNG xong đến khi in ĐỎ thì dù có in dày và đậm mực đến đâu vẫn thấy thừa vàng, thiếu đỏ. (Vì ở màu vàng mắt thường cũng khó phân biệt độ đậm nhạt có khi phải đưa ra ánh sáng mặt trời, hoặc soi kính lam mới rõ ). Đến khi in đủ màu, thì mặt cô gái vàng khè như sốt rét. Hình ảnh in trở nên phản cảm, khó chấp nhận được.
Kết quả in không đạt, đàng lẽ phải in lại, nhưng do gần tết, lại còn phỉ đóng cắt, vả lại thời đó còn “bao cấp", dù họ có than phiền trách móc nhưng vẫn trả đủ tiền cho xí nghiệp. Sau sự việc này, bạn thợ in trên đã có kinh nghiệm và dần thay đổi lại cách làm và thường hay trao đổi với mọi người về kỹ thuật in. Đó là kinh nghiệm sâu sắc:
Nếu in ảnh chân dung ở máy in một màu thì in đỏ giữ chặt độ chính xác màu ở mặt. Rồi in vàng bổ túc màu cho phù hợp với màu da, vị trí chủ yếu của bức ảnh được đề cao, nếu vị trí chủ yếu bị in hỏng, vị trí râu ria nếu in có đẹp cũng chẳng ai để ý. Giá trị bức tranh in ra bị hỏng toàn bộ!
Trên đây là những kinh nghiệm bổ ích giúp bạn hoàn thiện bản in chồng màu khi sử dụng máy in một màu. Các doanh nghiệp in nên tích lũy để hướng dẫn và truyền đạt lại cho kỹ thuật viên và thợ in của mình để tránh vấp lỗi trong quá trình in chồng màu trên các máy in một màu.
