Đồ họa trong in ấn bình bản , hay còn gọi là đồ họa ấn loát, là quá trình sáng tác hình ảnh một cách gián tiếp, đưa màu từ một khuôn in sang một bề mặt khác. Đây là một khái niệm dùng trong nghành Mỹ thuật nhưng cũng được ứng dụng trong in ấn vì có khuôn in (vật liệu được sử dụng chủ yếu là ván gỗ, đá, kim loại, v.v.. ) nên các tác phẩm đồ họa tạo ra được nhiều bản sao tùy ý họa sĩ.
Các kỹ thuật chính của đồ họa in ấn:
Khắc gỗ (woodcut), khắc axít (etching), in thạch bản (lithography), in lưới (screen-printing). Ngoài ra còn có thêm các kỹ thuật khác như in độc bản (monotyping), khắc ngòi khô (khắc kim loại, engraving, drypointing), khắc nạo (mezzotint), in sáp (batik), …Kỹ thuật khắc gỗ được xem là kỹ thuật in nổi lâu đời nhất.
Ở bài viết sau, In An Anh sẽ tổng hợp các kỹ thuật tạo bản khắc gỗ (tranh gỗ), các bạn yêu thích đồ họa và các bạn quan tâm về kỹ thuật in ấn trong đồ họa đặc biệt là cách tạo bức tranh gỗ cùng tìm hiểu nhé.
1. Khắc gỗ trong đồ họa in ấn là gì?
Khắc gỗ là một kỹ thuật in đồ họa sử dụng một bản in bằng gỗ có hình nổi. Nó được dùng để diễn đạt ý tưởng của các nhà nghệ thuật trong thế kỷ 16 và sau đó là bởi các nhà nghệ thuật theo trường phái biểu hiện.
2. Nguồn gốc lịch sử của kỹ thuật in nổi khắc gỗ
Kỹ thuật in nổi là một trong những phương pháp lâu đời nhất của loài người để giữ lại những ý tưởng về hình ảnh. Trong các kỹ thuật in nổi, khắc gỗ là phương pháp in lâu đời nhất. Người Babylon và người Ai Cập đã từng in con dấu làm bằng gỗ khắc nổi trên đất sét mềm, tại Trung Quốc ngay từ thế kỷ 4 người ta đã biết dùng mực quét lên những tảng đá có khắc chữ và chà giấy lên để in ra.
Từ thế kỷ 9, thời nhà Đường (618 – 907) tranh vẽ và chữ kèm theo (trên cùng một bản in) đã được in ra bằng các bản in gỗ, sách in bằng bản khắc gỗ cũng đã được thực hiện trong khi loại này ở châu Âu mãi đến thế kỷ 15 mới xuất hiện. Quyển sách lâu đời nhất in bằng bản khắc gỗ được biết đến bao gồm 6 trang với các bản khắc gỗ nhỏ cho nửa trang một là quyển Kinh Kim Cang (tiếng Anh: Diamond Sutra) ra đời vào năm 868.
Ở Châu Âu
Tại châu Âu việc sử dụng con dấu bằng gỗ đã được chứng minh là bắt đầu từ thế kỷ 12: Ở Ý vải được in bằng cách này. Kỹ thuật này được đồn đoán là lan truyền vào Đức trong thế kỷ thứ 14 qua các người vẽ hình cho con bài.
Các bản in một mặt từng trang rời là các tác phẩm nghệ thuật khắc gỗ đầu tiên ra đời trong khoảng thời gian từ năm 1400 đến năm 1500 trong các tu viện ở Bayern và vùng núi Alpes. Nó có dạng như các tờ truyền đơn hay sách mỏng.
Vào năm 1430 đã xuất hiện loại sách in bằng bản khắc gỗ mà mỗi trang được in bằng một bản in khắc gỗ bao gồm cả chữ viết lẫn hình ảnh. Việc sử dụng các bản khắc gỗ để minh họa trong sách càng được phổ biến từ khi Johannes Gutenberg phát triển kỹ thuật in sách. Quyển “Sử biên niên thế giới Schedel” do Anton Koberger ở Nürnberg (Đức) in vào năm 1493 bao gồm gần 2.000 bản khắc gỗ. Koberger đã phải cần đến 100 người thợ và 24 máy ép in nổi để in quyển sách này.
Khắc gỗ ở Trung Hoa và Nhật Bản
Kỹ thuật đồ họa này ởTrung Hoa và Nhật Bản phát triển hoàn toàn độc lập với Châu Âu. Thời nhà Tống (960-1279), khắc gỗ đạt đến đỉnh cao đầu tiên ở Trung Quốc khi các nhà nghệ thuật liên hợp lại với nhau thành lập các xưởng khắc gỗ. Sản xuất khắc gỗ màu đạt đến một trình độ hoàn hảo cao. Tuy nhiên, trong thế kỷ 17 khắc gỗ ở Trung Quốc chỉ được sử dụng để in lại hình ảnh.
Tại Nhật Bản khắc gỗ lại phát triển như một hình thức nghệ thuật bắt đầu từ khi kỹ thuật này lan truyền vào từ Trung Quốc ở cuối thế kỷ thứ 8. Khắc gỗ tại Nhật Bản đạt đến đỉnh cao trong khoảng thời gian từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 19. Đầu tiên, các bản khắc gỗ Nhật là các hình ảnh mang chủ đề tôn giáo được sáng tác trong xưởng khắc gỗ của chùa. Các tác phẩm này có chức năng giống như các tờ in khắc gỗ rời tại châu Âu của thế kỷ 15.
Đầu thế kỷ 17 các nhà nghệ thuật khắc gỗ Nhật bắt đầu quan tân đến các đề tài khác ngoài tôn giáo như các minh họa cho văn học dân gian và cổ điển. Đầu tiên chỉ có một màu, khắc gỗ màu Nhật Bản bắt đầu phát triển từ giữa thế kỷ 18.
Bản in khắc gỗ màu tại Nhật Bản được sản xuất nhờ sự cộng tác của người họa sĩ, nghệ nhân cắt gỗ và thợ in. Để in một bản khắc gỗ màu đã phải cần cho đến 12 tấm khắc gỗ, đòi hỏi phải làm việc một cách rất chính xác. Bên cạnh các tranh về thiên nhiên là các tranh mang chủ đề về cuộc sống hằng ngày như các cảnh luyến ái, tranh từ thế giới của các vũ nữ Nhật (geisha), chân dung của các nghệ sĩ và của những người đô vật sumo.
Ảnh hưởng của khắc gỗ màu Nhật Bản
Tranh in khắc gỗ màu Nhật bản với các màu in rực rỡ, tương tự như màu trong tranh vẽ màu nước trở thành những vật sưu tầm được ưa chuộng ở châu Âu. Tính cách đơn giản và sức mạnh diễn đạt của kỹ thuật này thúc đẩy các nhà nghệ thuật châu Âu lại tiếp tục quan tâm đến kỹ thuật khắc gỗ và đặc biệt là khắc gỗ màu. Một trong những nhà nghệ thuật đầu tiên tái khám phá ra kỹ thuật này là người Anh William Morris đã dùng kỹ thuật này để minh họa cho sách. Sau năm 1850 những nhà nghệ thuật theo trường phái ấn tượng người Pháp, trong đó có Paul Gauguin, và sau đó là các nhà nghệ thuật theo trường phái biểu hiện (Erich Heckel, Ernst Ludwig Kirchner, Max Pechstein, Edvard Munch, Frans Masereel, Emil Nolde hay ở Thụy Sĩ là Carl Eugen Keel) đã thử nghiệm kỹ thuật này. Đặc biệt là các nhà nghệ thuật theo trường phái biểu hiện đã đánh giá cao khắc gỗ vì sư diễn đạt mạnh mẽ của nó.
3. Kỹ thuật tạo bản khắc gỗ
3-1, Chế tạo bản in
Để tạo nên một bản in gỗ người ta dùng dao cắt các phần không in ra khỏi một mảnh gỗ đã được bào nhẵn, các phần nổi sau đó được quét màu lên và mang đi in hoặc in bằng tay dùng một búa chà lên hay bằng máy in.
Bước 1: Gỗ được cắt thành một mảnh dầy từ 2 đến 4 cm có sợi chạy theo chiều của hình (cắt dài).
Bước 2: Mảnh gỗ được bào, mài và làm nhẵn cho đến khi bề mặt hoàn toàn phẳng có thể được phủ một lớp sơn nền - lớp phấn trắng mỏng.
Bước 3:. Bản vẽ trước của nghệ sĩ được mang đặt lên lớp phấn này rồi dùng nhiều loại dao cắt theo các đường vẽ trước. Sử dụng phương pháp cắt đường đen để tạo hình bằng đường nét đen trên nền trắng: Không cắt thẳng đứng mà cắt hai lần, một lần cắt nghiên từ đường vẽ ra ngoài và một lần nghiên ngược lại rồi tách dăm bào ra.
Bước 4: Bản in khắc gỗ đã hoàn chỉnh được phết mực in lên bằng một quả banh tròn tẩm mực to bằng nắm tay hay thường hơn là bằng một con lăn.
3-2, In bản khắc gỗ
+ In thủ công:
Ép lên bản khắc gỗ một tờ giấy có khả năng hút nước tức là không có pha keo và vì thế mà hút mực và đã được làm ẩm một ít (hoặc là ngược lại ép bản gỗ lên giấy). Có thể dùng một trái banh lăn trên tờ giấy hay dùng một cây cọ quét lên để tạo lực cần thiết ép giấy sát vào bản in gỗ.
+ In bằng máy ép in nổi:
Bản in được in bằng máy in sách (máy ép in nổi) có thể ép đều lực lên bản in gỗ và giấy. Sau mỗi lần in phải quét mực lại cho bản in khắc gỗ. Tùy yêu cầu của họa sĩ, đôi khi bản khắc gỗ có thể được in qua đá và sau đó in ra như là một bản in thạch bản.
3-3, Chất liệu gỗ được sử dụng:
Gỗ thường được cắt dọc theo chiều dài của sợi (gỗ dài). Hầu hết tất cả các loại gỗ thông dụng đều có thể sử dụng trong khắc gỗ. Chỉ có gỗ có nhiều mấu và nhựa thì không thích hợp, ví dụ như gỗ thông (pinus)
+ Với các bản in có nhiều chi tiết:
Sử dụng gỗ cứng như gỗ của cây lê, hồ đào hay anh đào rất được ưa chuộng vì so với loại gỗ mềm có thể cắt đều đặn hơn và vì thế có thể tạo những đường nhỏ tốt hơn.
+ Với các tác phẩm lớn thì gỗ mềm rất thích hợp và ngoài ra có ưu điểm là các tấm gỗ lớn rẻ hơn loại gỗ cứng.
3-4, Cấu trúc vân gỗ:
Đây là một yếu tố đồ họa cần chú ý. Thích hợp nhất là những tấm gỗ đã qua mưa nắng mà vân của nó nổi lên như hình nổi vì những lớp mềm qua mưa nắng dễ bị mòn nhiều hơn. Tính chất này có thể được làm nhân tạo bằng cách quét tấm gỗ với một cây cọ bằng sắt hay dùng axít nitric loãng để xử lý bề mặt.
Ngoài ra trong lĩnh vực chạm gỗ, thì yêu cầu gỗ phải có sợi nhỏ sát với nhau. Trong chạm gỗ, loại gỗ được ưa chuộng là cây hoàng dương - Buxus sempervivens, được cắt ngang chiều của sợi. Nhưng đây là loại cây tăng trưởng chậm nên chi phí dành cho nó là khá đắt đỏ. Và người ta sẽ hay tận dụng mặt dưới ở các bản khắc gỗ cũ từ cây hoàng dương để khắc bản mới
3-5, Dụng cụ chuẩn bị khắc gỗ:
- Dao khắc: Dùng để khắc các đường thẳng và song song
- Dao trổ: Dùng để tạo rãnh hình chữ V
- Cây đục bán nguyệt: Dùng để cắt bỏ đi những phần lớn không phải in.
- Dao mỏng : Dùng để khắc các đường viền.
Ngày nay người ta cũng sử dụng các dụng cụ hiện đại như máy phay. Đối với các bản khắc gỗ rất lớn còn được sử dụng cả máy cưa.
3-6, Đặc điểm của khắc gỗ bằng tay
- Một bản in khắc gỗ nghệ thuật có những đặc điểm khác với các bản in đồ họa.
- Mặt trái của bản in có dấu ấn nhẹ khi sờ vào có thể cảm nhận được.
- Nếu in bằng tay, mặt trái của giấy sẽ bóng hơn một ít vì phải dùng dụng cụ để chà xát.
- Màu của đường kẻ đều hòa trên khắp tờ giấy vì lực ép đều nhau.
4. Các biến thể của kỹ thuật khắc gỗ:
Các kỹ thuật cổ điển của khắc gỗ bao gồm:
- Kỹ thuật cắt đường đen:
Các phần nổi sẽ được in ra của bản khắc gỗ sẽ tạo hình, đây là cách đầu tiên của kỹ thuật khắc gỗ.
- Kỹ thuật cắt đường trắng:
Hình ảnh được tạo thành bởi các đường nét trắng do không được in. Đường nét được in ra là chạm trổ chìm vào gỗ khi in bề mặt, thật ra là nền của bức tranh. Phương pháp này được sử dụng nhiều nhất là trong thế kỷ thứ 16.
- Hình dáng của bề mặt
Kỹ thuật này chú ý đến các tính chất tự nhiên của gỗ với các vân và cấu tạo của nó và là tiêu biểu cho kỹ thuật khắc gỗ trong khoảng thời gian từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20.
- Kỹ thuật chạm gỗ:
Là kỹ thuật dùng dao chạm trong khắc đồng khắc trên gỗ được cắt ngang chiều của sợi để có thể tạo ra nhiều tông màu hơn.
Ngày nay khắc gỗ không còn được ưa chuộng nhiều nữa. Nó thỉnh thoảng mới được dùng đến để diễn đạt một ý tưởng nghệ thuật bằng phương pháp in đồ họa. Tuy nhiên trong đồ họa in ấn nó là một lĩnh vực không thể được bỏ qua bởi bề dày lịch sử và những giá trị hữu ích của mình.
Các bạn nếu cần tìm hiểu hay hỗ trợ sâu hơn về kỹ thuật này, mời để lại thông tin liên hệ qua hotline: 0963.223.884 - 0934.510.662 hoặc email: baogiainananh@gmail.com. Chúng tôi sẽ có những phản hồi sớm nhất.
